Bezpodstawne wzbogacenie – czym jest?

Bezpodstawne wzbogacenie jest obok klasycznej odpowiedzialności kontraktowej (z tytułu umowy lub podobnej czynności prawnej) i deliktowej (z tytułu czynu niedozwolonego) jednym ze źródeł odpowiedzialności cywilnej oraz powstania zobowiązania. W największym skrócie polega na osiągnięciu korzyści majątkowej bez podstawy prawnej kosztem innej osoby fizycznej lub przedsiębiorstwa. Jak dokładnie jednak funkcjonuje ta instytucja? Co warto wiedzieć o bezpodstawnym wzbogaceniu? Szczegóły znajdują się poniżej.

Bezpodstawne wzbogacenie – definicja

Kwestię bezpodstawnego wzbogacenia reguluje w Polsce Kodeks cywilny, a konkretnie art. 405-414. Sama koncepcja takiej figury prawnej znana jest od czasów starożytnego Rzymu, jednak w znanej nam dziś formie ukształtowała się już w erze nowożytnej. Zgodnie z obowiązującymi przepisami bezpodstawne wzbogacenie to nic innego jak osiągnięcie korzyści majątkowej kosztem kogoś innego bez podstawy prawnej. Powoduje ono powstanie roszczenia majątkowego, czyli bezpodstawnie wzbogacony zobligowany zostaje do wydania korzyści w naturze, a jeśli to niemożliwe – do zwrotu jej (tzn. tej korzyści) wartości osobie, kosztem której korzyść ta została odniesiona.

Bezpodstawne wzbogacenie ma przede wszystkim na celu chronić interesy podmiotów, które zubożały w sposób niesłuszny w wyniku przesunięć majątkowych. Co ważne – uzyskana w taki sposób korzyść majątkowa musi być możliwa do wyrażenia w kwocie pieniężnej i jednoznacznie powiększać majątek wzbogaconego.

Sprawdź: Spółka cicha – czym jest? Co ją wyróżnia?

Bezpodstawne wzbogacenie – przesłanki 

Zgodnie z definicją zawartą w obowiązującym Kodeksie cywilnym, bezpodstawne wzbogacenie musi spełniać następujące przesłanki:

• wzbogacenie musi mieć charakter majątkowy,
• wzbogacenie musi odbyć się czyimś kosztem,
• musi występować związek między wzbogaceniem jednej strony, a zubożeniem drugiej,
• wzbogacenie musi odbyć się bez żadnej podstawy prawnej.

Nie ma znaczenia, w jaki sposób doszło do bezpodstawnego wzbogacenia. Obowiązek zwrotu korzyści nie zależy od tego, czy do przesunięcia majątkowego doszło w wyniku działania bądź zaniechania wzbogaconego, zubożonego, czy osoby trzeciej. Podobnie sprawa ma się w kwestii elementu winy, woli czy świadomości zmian dokonywanych w majątkach poszczególnych podmiotów. One również nie wpływają na interpretację i w identycznym stopniu nakładają na wzbogaconego obligatoryjność zwrotu uzyskanej korzyści. Dzieje się tak, gdyż prawo łączy powstanie roszczenia o zwrot bezprawnego wzbogacenia z przesłankami natury obiektywnej. Wzbogacenie jednej osoby następuje przy jednoczesnym zubożeniu osoby drugiej, przy czym nie ma tu mowy o związku przyczynowym. To swojego rodzaju sprzężone kauzalnie współwystępowanie zjawisk.

Bezpodstawne wzbogacenie – jak rozumieć korzyść majątkową?

Jak zostało wspomniane – bezpodstawne wzbogacenie polega na uzyskaniu korzyści majątkowej bez podstawy prawnej. Czym jednak jest owa korzyść majątkowa? Za taką uznaje się m.in. zwiększenie aktywów, umocnienie prawa podmiotowego, zmniejszenie się pasywów oraz zaoszczędzenie wydatków. Jest to więc otrzymanie różnego rodzaju dóbr, przy czym muszą być one możliwe do przeliczenia na pieniądze.

Bezpodstawne wzbogacenie a świadczenie nienależne

Przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu stosuje się szczególnie przy tzw. świadczeniu nienależnym. To ostatnie definiuje art. 410 § 1 k.c. Możemy o nim mówić, gdy zostają spełnione następujące przesłanki:

• osoba, która spełniła świadczenie, nie była w ogóle to tego zobowiązana,
• osoba, która spełniła świadczenie nie była do tego zobowiązana względem osoby, jakiej świadczenie zostało wykonane,
• jeżeli podstawa świadczenia odpadła,
• zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty,
• jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Powyższe przypadki uprawniają osobę do wszczęcia postępowania o zwrot bezprawnego wzbogacenia się danej osoby w postaci nienależnego świadczenia. Kodeks cywilny wyróżnia jednocześnie kilka okoliczności, gdy takie żądanie jest bezzasadne. Dzieje się tak, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Inną sytuacją, która uniemożliwia żądania zwrotu świadczenia wynikającego z bezpodstawnego wzbogacenia, jest spełnienie świadczenia, które czyni zadość zasadom współżycia społecznego. W podobny sposób działa spełnienie świadczenia w celu zadośćuczynienia przedawnionego roszczenia oraz spełnienie świadczenia zanim wierzytelność stała się wymagalna.

Sprawdź: Przekształcenie jednoosobowej działalności gospodarczej w spółkę jawną – jak wygląda? 

Bezpodstawne wzbogacenie – przedawnienie

Roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia przedawniają się wedle zasad ogólnych zawartych w art. 118 Kodeksu cywilnego. Są więc one ważne przez 6 lat. Krótszy, bo 3-letni termin przedawnienia przewidziany we wspomnianym przepisie m.in. dla zobowiązań związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej, stosuje się natomiast do roszczeń mających swe źródło w bezpodstawnym wzbogaceniu wtedy, gdy uprawniony jest przedsiębiorcą. Jednocześnie roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia – tak jak zobowiązania, w których termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania – stają się wymagalne bezzwłocznie po wezwaniu wzbogaconego do wydania korzyści. Od tego też momentu rozpoczyna się bieg terminu przedawnienia roszczenia o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia.

Potrzebują Państwo pomocy prawnej? Zapraszamy do kontaktu:

biuro@sobotajachira.pl

71 737 37 22

Kancelaria prawna Sobota Jachira – Radca prawny Wrocław