Odszkodowanie za niesłuszne zatrzymanie – co warto wiedzieć?

Odszkodowanie lub zadośćuczynienie należą się nie tylko w przypadku niesłusznego skazania. Tego rodzaju rekompensaty przysługują też w przypadku niesłusznego zatrzymania oraz tymczasowego aresztowania. Jakie konkretnie prawa ma osoba poszkodowana? Na co może liczyć? Czym jest niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie? Co powinien wiedzieć poszkodowany, który zamierza ubiegać się o odszkodowanie z tego tytułu?

Odszkodowanie za niesłuszne zatrzymanie zostało wprost zdefiniowane przez ustawodawcę w art. 552 k.p.k., który stanowi:

§ 1. Oskarżonemu, który w wyniku wznowienia postępowania, kasacji lub skargi nadzwyczajnej został uniewinniony lub skazany na łagodniejszą karę, służy od Skarbu Państwa odszkodowanie za poniesioną szkodę oraz zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, wynikłe z wykonania względem niego w całości lub w części kary, której nie powinien był ponieść.

§ 2. Przepis § 1 stosuje się także, jeżeli po uchyleniu skazującego orzeczenia postępowanie umorzono wskutek okoliczności, których nie uwzględniono we wcześniejszym postępowaniu.

§ 3. Prawo do odszkodowania i zadośćuczynienia powstaje również w związku z zastosowaniem środka zabezpieczającego w warunkach określonych w § 1 i 2.

§ 4. Odszkodowanie i zadośćuczynienie przysługuje również w wypadku niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania.

O odszkodowaniu i zadośćuczynieniu można zatem mówić w przypadku wystąpienia przesłanki w postaci „niewątpliwie niesłusznego tymczasowego aresztowania lub zatrzymania”. Co konkretnie to oznacza?

Niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie – wyjaśnienie

Za niewątpliwie niesłuszne zatrzymanie uznaje się zastosowanie tego rodzaju środka przymusu w przypadku, gdy nie było ku temu uzasadnionych powodów lub przesłanek. Mówiąc inaczej – jest to zatrzymanie bezpodstawne, oparte np. na przypuszczeniach, a nie na twardych dowodach świadczących o tym, że skorzystanie z takiego środka było absolutnie konieczne. Aby zatrzymanie zostało uznane za niewątpliwie niesłuszne musi ono powodować dolegliwości, których poszkodowany nie powinien doznać.

Kiedy zatrzymanie jest dopuszczalne?

Zatrzymanie może być zastosowane wobec osoby podejrzanej w sytuacji, gdy istnieje uzasadnione przypuszczenie, że popełniła ona przestępstwo, a jednocześnie zachodzi obawa ucieczki, ukrycia się, matactwa bądź zatarcia śladów dokonanego czynu zabronionego. Co istotne, same podejrzenia wobec danej jednostki nie są więc wystarczającymi przesłankami do jej zatrzymania przez organy ścigania. Zgromadzony materiał dowodowy i poszlaki muszą wyraźnie wskazywać, że to właśnie dana osoba dopuściła się przestępstwa i konieczne jest jej zatrzymanie. Jeśli takich okoliczności nie ma, miejsce pobytu podejrzanego jest łatwe do ustalenie, a on sam może się wylegitymować, wówczas konieczność zatrzymania budzi poważne wątpliwości.

Trzeba jednocześnie pamiętać, że ten środek przymusu ma za zadanie zabezpieczyć prawidłowy tok przeprowadzenia śledztwa i dalszego postępowania. Choć w każdym przypadku zatrzymanie powinno być poparte konkretnymi przesłankami konieczności i proporcjonalności, to dla doprowadzenia sprawy do trafnego rozstrzygnięcia, możliwe jest odstąpienie od tej zasady.

Odszkodowanie za niesłuszne zatrzymanie a odszkodowanie za niesłuszne skazanie

Należy także zdawać sobie sprawę, że odszkodowanie za niesłuszne zatrzymanie nie jest tym samym co odszkodowanie za niesłuszne skazanie. Oba te zagadnienia rządzą się bowiem zupełnie innymi prawami. Przede wszystkim – rekompensata z tytułu niesłusznego zatrzymania nie jest zależna od końcowego rezultatu postępowania. Oznacza to, że nawet jeśli osoba poszkodowana trafi ostatecznie przed sąd i zostanie uznana za winną, może ubiegać się o odszkodowanie z tego tytułu, jeśli na danym etapie prowadzenia sprawy nie wystąpiły jasne przesłanki do zastosowania tego środka przymusu.

Co więcej – aby dochodzić swoich praw i walczyć o odszkodowanie za niesłuszne zatrzymanie, nie trzeba składać osobnego zażalenia czy dokonywać innych podobnych kroków prawnych. Sąd w toku postępowania sam oceni słuszność zastosowania takiego środka przez organy ścigania.

Ile wynosi odszkodowanie za niesłuszne zatrzymanie?

Odszkodowanie za niesłuszne zatrzymanie ma rekompensować szkodę majątkową powstałą po stronie osoby zatrzymanej. Wysokość tego świadczenia zależy więc od indywidualnych uwarunkowań sprawy. Rekompensata może np. pokryć koszty profesjonalnej pomocy prawnej czy wyrównać straty finansowe, które gdyby nie zatrzymanie, prawdopodobnie by się nie pojawiły. Za istotną kwestię należy uznać, że niezbędnym elementem do przyznania odszkodowania jest stwierdzenie zaistnienia szkody. Ta musi pozostawać w adekwatnym związku przyczynowym z dokonanym zatrzymaniem.

Osobie niesłusznie zatrzymanej przysługuje ponadto zadośćuczynienie. Tu z kolei koniecznym warunkiem jest zaistnienie krzywdy doznanej przez poszkodowanego. Do określenia konkretnej kwoty konieczne jest wzięcie pod uwagę indywidualnych okoliczności sprawy, w tym czas zatrzymania, zachowanie funkcjonariuszy, czy warunki, w jakich przetrzymywany był poszkodowany.

Potrzebujesz pomocy w sprawach dotyczących odszkodowań? Zgłoś się do nas!