Dziedziczenie ustawowe – jaka jest kolejność?

Dziedziczenie ustawowe jest podstawową metodą przydzielenia spadku po zmarłej osobie. Statystycznie to właśnie ten sposób najczęściej decyduje w Polsce o tym, komu przypadają poszczególne dobra pozostawione przez daną osobę po jej śmierci. W jakich sytuacjach dziedziczenie ustawowe ma zastosowanie? Jaka jest kolejność dziedziczenia? Odpowiedzi na te i inne pytania znajdują się w poniższym tekście.

Dziedziczenie ustawowe ma miejsce, gdy spadkodawca nie sporządził testamentu albo testament jest nieważny, albo gdy osoby powołane do dziedziczenia nie chcą lub nie mogą być spadkobiercami. W Polsce reguluje je Kodeks cywilny w księdze czwartej zatytułowanej „Spadki”. Zgodnie z obowiązującymi przepisami ustawowo można dziedziczyć zarówno całość, jak i część pozostawionego spadku (dzieje się tak, gdy spadek po części jest dziedziczony w trybie testamentowym).

Grupy osób uprawnionych do dziedziczenia ustawowego

Kodeks cywilny w przepisach art. 931-935 wprowadza podział spadkobierców ustawowych na 6 grup:

1. małżonek i dzieci spadkodawcy (jeżeli dziecko zmarło przed otwarciem spadku, wówczas jego miejsce w kolejce dziedziczenia zajmują zstępni);
2. małżonek i rodzice spadkodawcy (jeżeli zmarły nie pozostawał w chwili śmierci w związku małżeńskim, wówczas rodzice są jedynymi ustawowymi spadkobiercami – do tego możliwa jest sytuacja, gdy jedynym uprawnionym do dziedziczenia jest małżonek);
3. małżonek oraz rodzeństwo spadkodawcy i zstępni tego rodzeństwa (jak wyżej – możliwe jest dziedziczenie wyłącznie przez samo rodzeństwo i jego zstępnych);
4. dziadkowie spadkodawcy;
5. pasierbowie (jedynie w przypadku, gdy w momencie otwarcia spadku ich rodzice nie żyją);
6. gmina ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy lub Skarb Państwa (jeśli niemożliwe jest ustalenie prawidłowej lokalizacji).

Zasada nabycia uprawnień do dziedziczenia osób z kolejnych grup jest prosta – nabycie praw do ustawowego przyjęcia spadku następuje tylko wtedy, gdy nie ma osób należących do grupy poprzedniej.

Dziedziczenie ustawowe małżonków

Małżonkowie zaliczają się aż do trzech grup spadkobierców ustawowych. Jeśli uprawniony jest do dziedziczenia razem z dziećmi (grupa 1), wówczas spadek dzielony jest na każdego w równych częściach, przy czym należy pamiętać, że część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości.

Jeśli do dziedziczenia uprawnione są w danym przypadku osoby z grupy drugiej lub trzeciej, wówczas małżonkowi należy się połowa spadku. Reszta dzielona jest po równo na pozostałych spadkobierców. Jeżeli natomiast ci ostatni nie występują, wówczas spadek w całości należy się małżonkowi.

Sprawdź: Nieważność testamentu – kiedy można doprowadzić do unieważnienia?

Warto zdawać sobie sprawę, że współmałżonek zmarłego posiada dodatkowe uprawnienia związane z dziedziczeniem ustawowym. Ma on prawo do wstąpienia w umowę najmu lokalu zmarłego, jeśli do tej pory nie był jego najemcą, może do zamieszkać w mieszkaniu pozostawionym przez spadkodawcę przez okres 3 miesięcy od momentu otwarcia spadku, a także przysługuje mu prawo żądania (ponad swój udział) przedmiotów urządzenia domowego wchodzących w skład spadku, z których małżonek korzystał sam lub wspólnie ze spadkodawcą.

Dziedziczenie ustawowe małżonków a rozwód i separacja

Orzeczenie rozwodu lub separacji sprawia, że były małżonek zostaje wyłączony z dziedziczenia ustawowego.

Inaczej sprawa wygląda przy obowiązującej między małżonkami rozdzielności majątkowej. Taki ustrój nie wpływa na proces dziedziczenia i w przypadku śmierci partnera, współmałżonek posiada identyczne prawda do otrzymania spadku, jak ma to miejsce w przypadku dziedziczenia u osób, które w chwili śmierci jako małżonkowie posiadały wspólnotę majątkową.

Jeśli dane małżeństwo uznane zostało oficjalnie za nieistniejące, wówczas zasady dziedziczenia ustawowego nie mają zastosowania.

Sprawdź: Wydziedziczenie – na czym polega?

Dziedziczenie ustawowe dzieci

Dzieci spadkodawcy dochodzą do dziedziczenia w pierwszej kolejności wraz z małżonkiem zmarłego. Jeśli takowego nie ma, wówczas potomkowie spadkodawcy są jedynymi uprawnionymi do otrzymania pozostawionych dobór. Spadek dzieli się wówczas na równe części.

Co istotne – dla dziedziczenia ustawowego nie na znaczenia, czy dzieci pochodzą z małżeństwa czy związku nieformalnego. Jeśli spadkodawca miał kilkoro dzieci, ale któreś nie dożyło otwarcia spadku, to na jego uprawnieni do otrzymania spadku zostają dzieci tejże osoby, czyli wnuki spadkodawcy.

Osoby przysposobione traktowane są jako pełnoprawne dzieci spadkodawcy i dziedziczą w ten sam sposób, co biologiczni potomkowie. Wyjątek stanowi jedynie tzw. przysposobienie niepełne. W takiej sytuacji obowiązują następujące zasady:

• przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy;
• przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych;
• rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający (poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa).

Dziedziczenie ustawowe kolejnych grup

Jeśli do dziedziczenia uprawnieni są rodzice zmarłego wraz z jego małżonkiem, to zarówno ojcu, jak i matce spadkodawcy przysługuje ¼ całości pozostawionego spadku. Jeżeli natomiast małżonek zmarłego nie doczekał otwarcia spadku, wówczas pozostawione dobra są dzielone na równe części między rodziców denata.

Rodzeństwo spadkodawcy dziedziczy w częściach równych udział spadkowy, który by przypadał jednemu z rodziców spadkodawcy w sytuacji, gdy nie dożyło ono otwarcia spadku.

Również w częściach równych dziedziczą uprawnieni do otrzymania spadku dziadkowie zmarłego.

Dziedziczyć mogą pasierbowie zmarłego. Otrzymują oni spadek w równych częściach, jeśli i spadkodawca nie pozostawił małżonka, ani żadnego innego krewnego, który mógłby dziedziczyć, a także wtedy, gdy ich rodzice w chwili otwarcia spadku nie żyją.

Jeśli do dziedziczenia nie są uprawnione żadne osoby ze wszystkich wyszczególnionych grup, wówczas spadek przypada gminie, w której przed śmiercią mieszkał spadkodawca lub Skarbowi Państwa.

Potrzebują Państwo pomocy w sprawie spadkowej? Zapraszamy do kontaktu – Kancelaria Prawna Wrocław Sobota Jachira.