Nieważność testamentu – kiedy można doprowadzić do unieważnienia testamentu?

Testament może zostać uznany za nieważny, nawet jeśli został sporządzony w formie aktu notarialnego. Wystarczy, że będzie zawierać on zawierać określone błędy formalne lub po prostu zostanie on nieprawidłowo skonstruowany pod względem treści. Stwierdzenie nieważności testamentu jest także możliwe w przypadku wykrycia wątpliwości co do zdolności samodzielnego sporządzenia tego dokumentu przez jego rzekomego autora. O jakich konkretnie sytuacjach mowa? Co stanowią przepisy? Kiedy faktycznie można doprowadzić do unieważnienia testamentu?

Artykuł 945. Kodeksu cywilnego wskazuje trzy główne sytuacje, których zaistnienie sprawia, że testament staje się nieważny:

• jeżeli dokument został sporządzony w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;
• jeżeli dokument został napisany pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;
• jeżeli dokument powstał pod wpływem groźby.

Powyższe przyczyny (wystarczy, że zaistnieje tylko jedna z nich) mogą doprowadzić do uznania testamentu za nieważny w okresie maksymalnie trzech lat od momentu, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku. Jak zostało wspomniane – nieważny może okazać się nawet dokument sporządzony w formie aktu notarialnego.

Nieważność testamentu a stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli

Wymienione powyżej sytuacje kwalifikujące testament do uznania go za nieważny wymagają dokładniejszego omówienia. Pierwsza z przesłanek mówi ostanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Z taką sytuacją mamy do czynienia chociażby w przypadku choroby psychicznej autora testamentu. Tu jednak istotne jest ustalenie, czy tego rodzaju schorzenie (lub jakiekolwiek inne) doprowadziło do faktycznego wyłączenia świadomości oraz wolnej woli w momencie konstruowania kwestionowanego dokumentu.

Nieważność testamentu a skonstruowanie go pod wpływem błędu

Druga przesłanka określona przez obowiązujące przepisy mówi o unieważnieniu testamentu, jeśli ten został sporządzony pod wpływem błędu, którego zaistnienie zadecydowało o treści dokumentu. Mówiąc wprost – w tym przypadku należy udowodnić, że spadkodawca inaczej sporządziłby swoją ostatnią wolę, gdyby nie jego mylne wyobrażenie o rzeczywistym stanie rzeczy (ewentualnie gdyby takie wyobrażenie w ogóle miał). Nie ma znaczenia, czy błąd autora testamentu był świadomy. Ważne jest natomiast, by pomyłka była istotna, tzn. musi ona zostać uznana za faktycznie determinującą taką, a nie inną treść testamentu.

Nieważność testamentu a sporządzenie go pod wpływem groźby

Ta przesłanka wydaje się najbardziej oczywista. Jeśli testament został sporządzony pod wpływem groźby (mowa tu o przymusie psychicznym lub fizycznym) może zostać uznany za nieważny. Samo grożenie definiuje się tu jako deklarację spowodowania różnego rodzaju niekorzystnych skutków, jeśli spadkodawca nie skonstruuje ostatniej woli w określony sposób (najczęściej chodzi o zapisy, które wiązałyby się z otrzymaniem określonych korzyści przez grożącego). Co istotne – groźba nie musi odnosić się tylko do spadkodawcy, ale też może dotyczyć kogoś innego (np. jego najbliższej rodziny).

Inne przyczyny kwalifikujące testament do uznania go za nieważny

Powyższe przesłanki nie są jedynymi, które mogą zadecydować o tym, że testament okaże się nieważny. Do najczęstszych przyczyn unieważnienia tego rodzaju dokumentu jest sporządzenie tzw. testamentu wspólnego, czyli przez więcej niż jednego spadkodawcę. Polskie prawo nie zezwala na takie przekazanie określonych dobór po śmierci. Ponadto, unieważniane są testamenty pozbawione własnoręcznego podpisu. Warto pamiętać, że ostatnia wola nie powinna być sporządzona na komputerze. Wydruk takiego dokumentu i podpisanie go ręcznie prowadzi ostatecznie do jego nieważności.

Zdarzają się jednak sytuacje mniej oczywiste. Bywa, że wątpliwości zostaje poddany fakt samodzielnego sporządzenia testamentu. Wówczas tekst musi zostać oceniony przez biegłego grafologa. Jeśli ten uzna, że badany styl pisma różni się od tego, jakim posługiwał się spadkodawca, wówczas istnieje spore podejrzenie wobec autentyczności testamentu i konieczne jest wdrożenie procedur, które mogą ostatecznie doprowadzić do unieważnienia dokumentu.

Oprócz tego, o nieważności może zadecydować brak daty w tekście testamentu. To jeden z dość często pojawiających się błędów formalnych. Powoduje on bowiem powstanie wątpliwości, czy dokument powstał w chwili pełnej świadomości i samodzielnej możliwości sporządzenia przez spadkodawcę.